ایرانِ من: گر طراحی و مطالعه مسائل یادگیری به نام خداوند مهربان جزوه درس طراحی و مطالعه مسائل یادگیری اقدام پژوهی الف) مقدمه تحقیق همه چیز نیست ، اما هر تصمیمی بدون تحقیق هیچ است . دهه 60 عصر فضا بود ، دهه های 80 و 90 عصر اطلاعات بودو اکنون هزاره سوم عصر تحقیقات است . در این عصر از رفتار گرایی به سازاگرایی گذر می کنیم . این فرایند در تمامی عرصه ها مشهود است ، از جمله در عرصه آموزش و پرورش و در امر معلمی ، اکنون به بهانه گرامیداشت هفته پژوهش این رقعه موجز ، قلمی می شود تا ضمن یادآوری مسایل اقدام پژوهی ، مراحل و گامهای اصلی پژوهش در عمل را معرفی نماید. ب) تعریف اقدام پژوهی   (Acting Research )  این واژه در کنار تحقیقات بنیادی ( Foundemental)  و کاربردی  (Operantal) ، نوع سومی از پژوهش است که به آن معلم پژوهنده، تحقیق علمی ، تحقیق موردی و پژوهش در عمل نیز می گویند . خاستگاه کلاسیک آن به سال 1930 ( 1309 ) بر می گردد. اقدام پژوهی نوعی پژوهش است که توسط خود فرد درگیر در مساله و برای تغییر وضع نامطلوب انجام می گیرد و این پژوهش متمرکز بر زمان حال است و قصد تعمیم از آن متبادر نمی شود. به تعبیری معلم پژوهنده معلمی است که برای اثربخش کردن آموزش و بهسازی آن در کلاس ، مدرسه یا اداره ، اقدام به پژوهش می کند تا بلافاصله نتیجه آن را بکار ببرد. ج)زمینه های اقدام پژوهی :     1-  تدریس و شیوه های نوین یاد دهی یادگیری ( بحث گروهی ، ایفای نقش و ... ) 2- ساخت یا استفاده از وسایل و تکنولوژی آموزشی 3- اصلاح ناهنجاری های روانی- رفتاری – اجتماعی در  دانش آموزان ( افسردگی ، ناخن جویدن ، مواد مخدر و ... ) 4- بهبود شرایط اداری در اداره و یا مدرسه 5- مدیریت کلاس و کلاس داری 6- تحول در ارزشیابی و امتحان د)  'گام های اقدام پژوهی :  - تشخیص          -  تغییر            - ارزشیابی                            در اقدام پژوهی سه چرخه فوق مد نظر قرار می گیرد:  در این چرخه باید به سه سوال پاسخ داد :   مساله یا مشکل چیست  ( تشخیص )،   شما چه کار کردید( تغییر ) و  نتیجه چه شد( ارزیابی ) . این چرخه در 9 گام زیر طراحی می شود ( جهت تعیین آسانتر ، در هر گام در داخل پرانتز یک مثال مختصر با موضوع ثابت آورده شده است) . گام 1. مشخص کردن عنوان پژوهش : ( چگونه توانستم افسردگی افشین را درمان نمایم) این موضوع در زمینه اصلاح رفتار است ، شما می توانید موضوعاتی در زمینه تدریس و ... انتخاب نمایید. گام 2 .  توصیف وضعیت موجود : یعنی جایی که این تحقیق صورت گرفته را معرفی نمایید . مدرسه در کجاست ، دخترانه است یا پسرانه ، تعداد دانش آموزان ، در چه کلاس یا درس ، درباره کدام دانش آموز با چه ویژگی و از این قبیل ( افشین دانش آموز پایه دوم رشته تجربی مجتمع شارجه نوبت 2 می باشد . این آموزشگاه در بخش جنوبی امارت شارجه قرار دارد و دارای 1800دانش آموز در دو شیفت دختر و پسر  است . او در تمام ساعات تفریح و در کلاس دائماً در خودش است و با دیگران ارتباط کمی دارد. در روزهای اخیر افت شدید تحصیلی داشته است و ... ) گام 3. گرد آوری اطلاعات ( شواهد شماره 1 ) . در این مرحله  باید مدارک ، اسناد و شواهدی را که در جهت تأیید وضعیت دانش آموز باشد فراهم نمایید. ( نمرات ترم اول افشین در دروس مختلف در کارنامه ضمیمه شده است و در نمودار مقابل به صورت ستونی مشخص شده است . اظهارات معلمان مربوطه حاکی از این افسردگی است از جمله آقای دبیر؟ می گوید: ) . این شواهد  برای تشخیص است.   گام 4 . تجزیه و تفسیر داده ها . داده های مذکور از گام سوم به صورت کمًی ( درصد ، نمودار و ... ) و یا کیفی تفسیر می شود .  ( کمّی : با توجه به این که افشین رتبه 31 از بین 33 دانش آموز کلاس را دارد و از طرفی نمودار ستونی که حاکی از نمرات زیر 5 در اکثر درس او می باشد. لذا نتیجه می گیریم که او افت تحصیلی شدیدی دارد) . ( کیفی : چرا افشین افت تحصیلی دارد ، برخلاف سال اول چه چیزی باعث این عملکرد شده است و...)  .   گام 5 . انتخاب راه جدید . با توجه به گام 4 ، حال باید تصمیم بگیرید که از کدام روش برای درمان یا اقدام مورد نظر استفاده بکنید .( با توجه به شواهد موجود لذا تصمیم گرفتم از طریق شناخت درمانی به درمان او بپردازیم . )   گام 6. اجرای راه جدید . در این مرحله راه حل انتخابی را اجرا می کنید،  چیزی که ملاک اصلی اقدام پژوهی شماست . یعنی برای انجام تغییر ، تدریس بهتر ، افزایش راندمان آموزشی ، تغییر رفتار دانش  آموز و مانند آن چه اعمالی انجام داده اید ؟  هر یک از آن روش ها و اعمال را لیست کرده توضیح دهید .(برای انجام این مساله از تکنیک های مختلف شناخت درمانی استفاده شد مانند تغییر باورهای غلط و غیر منطقی ، اصلاح افکار اتوماتیک ، برنامه ریزی و...مثلاً در روش تغییر افکار اتوماتیک با تش ریح فرمولA,B,C  باورهای مراجع تجزیه شد و از این قبیل .)   گام 7.گردآوری اطلاعات ( شواهد شماره 2) . این شواهد برای ارزیابی است اکنون باید شواهد ، مدارک یا اسنادی را مهیا کنید که نشان دهد تغییر ایجاد شده ، یعنی گام ششم موثر بوده است یا نه . ( آزمون افسردگی بک نشان داد که افسردگی افشین تا 80% کاهش یافته است. تست همیلتون هم آن را تایید می کند . نمرات دروس مختلف افشین  پس از 3 ماه در نمودار زیر آمده است ، معلم مربوط اظهار نظر نمود که :  . . .  ) .    گام 8 . ارزشیابی تأثیر اقدام جدید و تعیین اعتبار آن  . شواهد حاصله از گام 7 را ارزشیابی کنید ، یعنی در مورد آن قضاوت نمایید . آیا راه حل بکارر فته موثر بوده است یا نه ؟ اگر روش شما تاثیر گذار بوده باشد پس بین دو نمودار ، مدارک یا شواهد مرحله 1 و 2 تغییرات مشهودی مشاهده می شود.( با توجه به شواهد حاصله نتیجه می گیریم راه حل بکار رفته موثر بوده است و این راه حل می تواند در ماههای بعدی معتبر باشد. یعنی این تعییر زودگذر نیست بلکه کاملاً بهبودی حاصل شده است ) . این توضیح پایانی اشاره به اعتبار این یافته دارد.   گام 9 . واکنش ( تجدید نظر یا اطلاع رسانی ) . منظور از واکنش این است که در قبال یافته خود واکنش نشان دهید اگر مثبت نبود برگردید به مرحله یا گام 5 و راه حل دیگری را ارائه بدهید. ولی اگر موثر بودآن را در قالب گزارش اقدا پژوهی ارایه  نمایید. ( اقدام پژوهی مذکور ، تنظیم و برای ارزشیابی ارائه گردید ).   ح) محتوای گزارش اقدام پژوهی هرگزارش اقدام پژوهی بهتر است به شکل زیر طراحی و تنظیم شود. 1-       شناسنامه طرح ( عنوان ، نویسنده ، تاریخ تنظیم ) 2-       بسم الله الرحمن الرحیم 3-       فرم مشخصات شرکت کننده در برنامه معلم پژوهنده 4-       تقدیر وتشکر ( از کسانی که شما را در این طرح کمک کردند) . 5-       تقدیم داشت ( در صورت علاقمندی این نوشته را به کسی یا گروهی تقدیم نمایید ). 6-       فهرست مطالب 7-       فهرست جداول ، نمودارو اشکال ( در صورتی که در متن اصلی وجود داشته باشد) . 8-       چکیده ( در چکیده پس از معرفی خود و عنوان اقدام پژوهی خود ، بنویسید که مساله یا مشکل چه بود ، شما چه اقدامی انجام دادید، نتیجه چه شد ؟) در چکیده سعی کنید از یک صفحه فراتر نروید.          9- مقدمه ( در مقدمه از اهمیت موضوع خود صحبت کنید و مختصری از چرخه کار ) 10- بیان مسأله ( شامل 5 گام نخست ) 11- کلید واژه ها ( بعضی از اصطلاحات اصلی و مهم را که در موضوع بکار بردید و یا در متن تأکید کردید ، تعریف عملیاتی نمایید) . معمولاً در اکثر پژوهش ها تعداد کلید واژه ها 3 اصطلاح می باشد . 12- اجرای برنامه ( گام 6) 13 - نتیجه گیری(گام های ۷ و ۸ و ۹) 14- محدودیت ها ( از آغاز تا انجام اقدام چه محدودیت هاو موانعی وجود داشت ، در این باره توضیح دهید ) . 15- پیشنهادات ( به خوانندگان این طرح خود چه پیشنهادی دارید؟) 16- منابع] سعی کنید بر اساس الگویAPA  منابع را معرفی نمایید، یعنی به ترتیب الفبایی و بصورت زیر : نام خانوادگی ، نام نویسنده ( تاریخ چاپ اصلی اثر) . نام اثر . نام خانوادگی ، نام مترجم ( تاریخ ترجمه ) . اسم شهر : اسم ناشر. ) [ . 17- ضمایم ( در صورت لزوم بخشی از شواهد اضافی ، عکس ها و ... را می توانید در این بخش بیاورید راهبردهای مطالعه و یادگیری در نظام آموزشی کشور ما جایگاه شیوه مطالعه و یادگیری ، راهبردهای یادگیری ، برنامه ریزی درسی و ... کم رنگ و اثرات احتمالی آن ناشناخته است . امروزه یادگیری و شیوه مطالعه  ، به عنوان یک فن تلقی می شود و با وجود همه . پیشرفتهای تکنولوژیکی هنوز یادگیری از راه مطالعه و خواندن کتاب ، عمومی ترین وسیله است و بخش بسیار مهمی از یادگیری های ما از طریق خواندن کتابها حاصل می شود . موضوع شیوه مطالعه و استفاده صحیح از آنچه که مطالعه کرده ایم ، از این جهت دارای اهمیت است که بدانیم از یک طرف بیش از 30% بودجه ملی جاری کشور صرف هزینه های مربوط به تعلیم و تربیت می شود و از طرف دیگر بخش قابل توجهی از فراگیران ، به دلیل عدم آگاهی از شیوه درست مطالعه ، دچار افت تحصیلی می شوند که هم موجب هدر رفتن سرمایه ملی کشور می شود و هم سرخوردگی های روانی را به دنبال دارد . کتاب وسیله تکامل نوع بشر و ابزار انتقال علم و دانش است . کتاب جولانگاه دیدگاهها و نظرگاههای متفاوت است . ذخیره فرهنگی و تجلی فرهنگ یک کشور را می توان در کتابها جستجو نمود . با این وجود در جامعه ما هنوز فرهنگ مطالعه به عنوان یک موضوع جدی تلقی نمی شود و مطالعه به عنوان یک موضوع جدی تلقی نمی شود و مطالعه یک نیاز واقعی برای مردم به حساب نمی آید حتی دانشجویان و تحصیل کرده ها که مطالعه جز ء لاینفک حرفه و زندگی آنان را بر طرف نماید . علتهای گوناگون بر این امر دخالت دارد که یکی از آنها عدم آگاهی از روشهای درست مطالعه است . با وجود اینکه برای اغلب ما مطالعه یک وظیفه اصلی تلقی می شود ولی روش مطالعه فعالانه ای نداریم ، کند می خوانیم و به اندازه کافی مطالبی را که می خوانیم درک نمی کنیم و یا بخوبی به یاد نمی آوریم و از همه بدتر اینکه نمی دانیم بد می خوانیم . این عوامل سبب گریز ما از مطالعه می شود . خواندن همیشه با فعالیت ذهنی است . هر چه خواندن با فعالیت ذهنی بیشتری همراه باشد نتایج بهتری به همراه دارد . سوال کردن ، علامت گذاری نمودن ، حاشیه نویسی ، خلاصه برداری از مطالب ، از حفظ گفتن ، سازمان دادن مطالب و ... از جمله روشهایی هستند که فرد را در فرآیند یادگیری فعال ساخته و او را وادار می کنند تا به طور فعالانه به مطالعه بپردازد . راهبردهای یادگیری منظور از راهبردهای یادگیری ( Learning Strategies )  ، طرحهای کلی ، روشها و فنون ذهنی برای حل مساله و اکتشافهایی برای پردازش اطلاعات هستند . به عبارت دیگر فعالیتهایی هستند که باعث تسهیل در عملکرد فرد می شوند . توجه و علاقه به راهبردهای یادگیری نتیجه طبیعی تغییر یا دگرگونی در جهت گیری از نظریه های رفتاری نگریی ( behaviorism) به نظریه های شناختی است . نظریه های شناختی ( Cognitive ) در یادگیری ، درصدد تبیین فعالیتهای پیچیده شناختی مانند درک مطلب ( Understanding ) ، یادآوری ( Recall )و راهبردهای یادگیری هستند . در این دیدگاهها ، تاکید بر این است که چگونه اطلاعات در حافظه نگهداری می شوند . یکی از دیدگاههایی که زیر بنای راهبردهای شناختی به آن بر می گردد ، نظریه پردازش اطلاعات ( Information Processing ) است . در این نظریه به تبیین فرآیندهای ذهنی از لحظه دریافت محرکهای درون داد ( Input ) تا لحظه پاسخ برون داد ( Output ) پرداخته می شود . تحقیقاتی که در سالهای اخیر انجام شده اند ، بیانگر اهمیت راهبردهای یادگیری در تسهیل فرآیند یادگیری ، یادسپاری و یادآوری است و نقش تحول شناختی در استفاده از راهبردهای یادگیری را نشان می دهد . نتایج این تحقیقات بیانگر آن است که راهبردهای شناختی ، نیرومندترین اثر را در یادگیری فرراگیران دارند و رابطه مثبت و معناداری بین شیوه یادگیری و میانگین نمرات در دانشگاه وجود دارد ، درک مطلب در فراگیرانی که شیوه های خلاصه برداری و سوال کردن را به کار برده بودند ، به طور معناداری بیشتری از فراگیرانی بود که از شیوه استفاده نکرده بودند ، افزون بر آن فراگیرانی که از راهبردهای حفظ و سازماندهی و انتقال مطالب استفاده کرده بودند ، نسبت به گروه گواه عملکرد بهتری داشتند . همچنین فراگیرانی که در حین خواندن زیر عبارتهای مهم را خط می کشیدند و یادداشت برداری می کردند ، قادر به یادآوری اطلاعات بیشتری بودند . به علاوه در دانشجویانی که روش استفاده از کلید واژه ها را آموخته بودند و در طول یادگیری از آن استفاده می کردند ، یادگیری و یادآوری اطلاعات به طور معنا داری بهتر بود . برخی از محققین ، معتقدند فراخوانی اطلاعاتی که دارای ارتباط معنایی هستند ، آسانتر است و ایجاد ارتباط بین اطلاعات به همان خوبی سازماندهی اطلاعات ، بازیابی را تسهیل می کند . فراگیرانی که در جلسات آموزش خودآموزی درک مطلب شرکت کرده بودند ، نسبت به گروه گواه که آموزش ندیده بودند ولی از شیوه خودآموزی استفاده نکرده بودند ، عملکرد بهتری داشتند بعلاوه در فراگیرانی که علاقه مندی بیشتری به استفاده از فعالیتهای خود نظم دهی مانند استفاده از راهبردهای شناختی ، نشان می دهند ، باعث تسهیل مطالب یادگیری می شود . براساس نتایج مطالعات فوق ، یکی از نکات اساسی در آموزش این است که به فراگیران یاد دهیم چطور یاد بگیرند ، چطور به خاطر بسپارند و چگونه مساله حل کنند ؛ به علاوه فراگیران باید موثرترین روشها و رابردهای یادگیری را بدانند و در هنگام مطالعه از آنها استفاده کنند . ما به طور معمول از فراگیران ما انتظار داریم که خوب درس بخوانند ، مساله حل کنند ، یا تعداد زیادی اطلاعات را به خاطر بسپارند ، در حالیکه روشهای صحیح مطالعه ، به آموزش شیوه مطالعه ، توجه کمتری می شود و اعتقاد بر این است که فراگیران به خودی خود ، شیوه های درست مطالعه و یادگیری را کشف می کنند و مهارتهای لازم در موفقیت تحصیلی را بدست می آورند . در حالی که لازم است فراگیران فنون ، شیوه ها و راهبردهای صحیح مطالعه و یادگیری را بیاموزند . انواع راهبردهای یادگیری مرور ذهنی ( Rehrarsal ) ( تکرار ) بسط دهی ( Elaboration  ) ، سازماندهی( Organizational ) و نظارت بر درک مطلب  ( Comprehension Monitoring ) از جمله راهبردهای یادگیری هستند . راهبرد تکرار ( مرور ذهنی ) : منظور از راهبرد مرور ذهنی ( تکرار ) یعنی حفظ تک تک موضوعها و مطالب ارائه شده در طول یادگیری . استمرار در خواندن مطالب ، کپی کردن آنها ، خط کشیدن زیر عبارات مهم و ... از فنون راهبرد مرور ذهنی و تکرار است . راهبرد بسط دهی : بسط دهی روش ایجاد و شک ل دهی تصاویر ذهنی با تولید جملات اضافی به منظور ارتباط دادن  یک یا چند موضوع در یک مطلب آموختنی است . عبارت سازی ، خلاصه کردن ، یادداشت برداری و سوال کردن نمونه هایی از این راهبرد به شمار می روند . راهبرد سازماندهی این راهبرد به گروه بندی و دسته بندی موضوعات مشترک و ویژگی های آنها می پردازد و بین موضوعات مهم ارتباط برقرار می کند و با ایجاد جملات معنادار بازیابی را تسهیل می کند . این راهبرد شامل تعیین نکات اصلی یا ایجاد سلسه مراتبی از یک عبارت است . راهبرد نظارت بر درک مطلب این راهبرد به درجه شناخت فرد درباره فرآیندهای شناختی و توانایی در کنترل این فرآیندها با استفاده از سازماندهی ، نظارت و تفسیر آنها اشاره دارد . به عبارت دیگر راهبرد نظارت بر درک مطلب شامل جلوگیری از عدم موفقیت در فهمیدن مطلب توسط خود فراگیر است . فراگیر برای اینکه بداند آیا مطالب مطرح شده در کلاس را درک کرده یا نه ، باید از خود سوالهایی بپرسد . شناخت و فراشناخت؟! روش و مهارتهاي يادگيري به راهبردهاي شناختي و فراشناختي تقسيم مي‌شود. يادگيرنده ماهر، كسي است كه هم به روشهاي شناختي مجهز است و هم به روشهاي فراشناختي. شناخت و فراشناخت، دو مفهوم مكمل يكديگرند. شناخت به فرايندهايي اشاره مي‌كند كه ما به كمك آنها ياد مي‌گيريم، فكر مي‌كنيم و به ياد مي‌آوريم. اما فراشناخت به دانش ما درباره فرايندهاي شناختي خودمان و چگونه استفاده بهينه از آنها براي رسيدن به هدفهاي يادگيري گفته مي‌شود. به ديگر سخن، فراشناخت به دانش يا آگاهي از نظام شناختي خود و يا به دانستن درباره دانستن گفته مي‌شود. دانش فراشناختي مي‌تواند به فرد امكان دهد كه يادگيري خود را مديريت كند؛ چرا كه راهبردهاي فراشناختي، تدبيرهايي هستند براي نظارت بر راه‌هاي يادگيري و هدايت آن‌ راه‌ها. اين راهبردها به ما مي‌گويند كه براي سهولت بخشيدن به فرايند يادگيري، يادآوري و سازمان‌دادن داشته‌ها، از چه راه‌هايي استفاده كنيم . درست همان گونه كه كار يك مدير عامل در سازمان، اداره سازمان است، كار يك فرد نيز مديريت بر تفكر و انديشه خود است و دانش فراشناختي اين امكان را به فرد مي‌دهد تا اين توانايي را به دست آورد. ◊ دانش «فراشناختي» چه كمكي به ما مي‌كند؟ ● ما را ياري مي‌دهد تا به هنگام يادگيري و دانستن، پيشرفت خود را زيرنظر بگيريم؛ همچنين اين دانش به ما كمك مي‌كند تا نتايج تلاشهايمان را ارزيابي كنيم و ميزان تسلط خود را بر مطالبي كه آموخته‌ايم، بسنجيم. ● فرد با يادگيري اين دانش به اين درك مي‌رسد كه مثلاً بهتر است شماره تلفنها را بنويسد؛ و گرنه آنها را فراموش خواهد كرد؛ يا اينكه لازم است پاراگراف‌هاي پيچيده را دوباره بخواند يا آنها را خلاصه كند تا منظور نويسنده را بهتر بفهمد؛ يا اينكه از مطالب يادداشت‌برادري كند. ● دانش «فراشناخت» به سه مطلب مهم اشاره مي‌كند: 1- دانش مربوط به خود يادگيرنده؛ مانند آگاهي از رجحانها، علاقه‌ها، نقاط ضعف و عادتهاي مطالعه و مثل آگاهي يادگيرنده از اينكه او نمي‌تواند در محيط شلوغ و پرسروصدا مطالعه كند و يا اينكه اگر در شب مطالعه كند، بهتر ياد مي‌گيرد. 2- دانش مربوط به تكليف يادگيري؛ مانند اطلاعات مربوط به دشواري تكاليف مختلف و مقدار كوشش مورد نياز براي انجام تكاليف تحصيلي. مثلاً اينكه يادگيرنده بداند بحث مقدمه واجب در اصول فقه به دليل دشواري و مغلق بودن، نيازمند صرف زمان و كوشش بيشتري جهت درك دقيق آن است. 3- دانش مربوط به راهبردها و يا تكنيك‌هاي يادگيري و چگونگي استفاده از آنها؛ مثلاً يك يادگيرنده، بايد از تكنيك‌هاي مختلف يادگيري مانند خواندن سؤالي، روزنامه‌خواني، خواندن اجمالي و دقيق‌خواني و … آگاهي داشته باشد تا در موقع لزوم به هنگام يادگيري، از آنها استفاده كند.   ● راهبردهاي «فراشناختي» بر راهبردهاي يادگيري، اعمال كنترل مي‌كنند و به آنها جهت مي‌دهند. به سخن ديگر، مي‌توان به يادگيرندگان، راهبردهاي يادگيري بسياري را آموزش داد؛ اما اگر آنان از مهارتهاي فراشناختي لازم بي‌بهره باشند و ندانند در يك موقعيت معين، كدام راهبرد يا تكنيك يادگيري مورد استفاده قرار مي‌گيرد و چه وقت بايد تغيير استراتژي داد، هرگز يادگيرندگان موفقي نخواهند شد. تحقيقات نشان مي‌دهد فراگيراني كه داراي آگاهي فراشناختي هستند، در مقايسه با فراگيران ناآگاه، از خود عملكرد بهتري نشان مي‌دهند. اين برتري به خاطر اين است كه آگاهي فراشناختي به فرد امكان مي‌دهد تا براي يادگيرد خود برنامه‌ريزي كند و به گونه‌اي بر آن نظارت داشته باشد كه مستقيماً باعث بهبود عملكردش شود. **** خوانندگان حرفه‌اي از توانايي فراشناختي بالايي برخوردارند؛ بدين صورت كه…. آنها بر مطالعه خويش نظارت مي‌كنند و تغييرات لازم را به وجود مي‌آورند؛ يعني براي متون مشكل، سرعت مطالعه خود را آهسته مي‌كنند؛ مقالات انتزاعي را دوباره مي‌خوانند و از گزارشهاي پيچد ه، يادداشت برمي‌دارند. خوانندگان خوب با كمترين تلاش آگاهانه، بر جريان مطالعه خويش نظارت و آن را تنظيم مي‌كنند. اين افراد زماني از نظارت بر مطالعه خويش آگاهي مي‌يابند كه با مشكل روبه‌رو مي‌شوند؛ مثلاً به جمله‌اي بي‌معنا برخورد مي‌كنند و تلاشي كه براي اصلاح و فهم درست صورت مي‌دهند، نظارت ايشان بر درك عبارات و جملات را آشكار مي‌كند. برخلاف گروه اول، خوانندگان غيرحرفه‌اي اغلب از وضعيت خويش در جريان مطالعه آگاه نيستند. آنها ممكن است متون مختلف را به شكل يكسان بخوانند. اين افراد معمولاً به صورت موثري بر جريان مطالعه خويش نظارت ندارند و آن را تنظيم نمي‌كنند. به نظر مي‌رسد كه خوانندگان غيرحرفه‌اي، زماني كه مطلبي را درك نمي‌كنند، از عدم درك خويش آگاه نيستند و اگر هم متوجه شوند، ممكن است كه از راه‌حل مشكل و نحوه استفاده از آن بي‌اطلاع باشند. ◊ تمايز بين راهبردهاي شناختي و فراشناختي با ذكر يك مثال، سعي مي‌كنيم اين تمايز را نشان دهيم: - من تصميم‌ مي‌گيرم معاني اصطلاحات مربوط به درس اصول فقه را بياموزم؛ انتخاب هدفي كه فكر مي‌كنم از عهده آن برمي‌آيم. (يك تجربه فراشناختي) - به مطالعه مطلب مورد نظر خود مي‌پردازم. (فعاليت شناختي) - بعد از خواندن چند سطر، مكث مي‌كنم؛ احساس مبهمي از اينكه چيزي را نفهميده‌ام، به من دست مي‌دهد. (تجربه فراشناختي) - آن دو سطر را دوباره مي‌خوانم.(فعاليت شناختي) - حال احساس مي‌كنم كه دارم مي‌فهمم. (تجربه فراشناختي) - به خواندن ادامه مي‌دهم و به هر تعريفي كه برمي‌خورم، يكي دوبار آن را براي خودم تكرار مي‌كنم. (مرور ذهني، يك راهبرد شناختي) - احساسي به من دست مي‌دهد، حاكي از اينكه دارم ياد مي‌گيرم. (تجربه فراشناختي) - كارم را به پايان مي‌‌رسانم. به هر يك از اصطلاحات نگاه مي‌كنم و به آرامي، تعريف آن را تكرار مي‌كنم. (فعاليت شناختي) - از اينكه مطالب را مي‌فهمم و تا امتحان فردا آنها را به ياد خواهم داشت، احساس رضايت مي‌كنم. (تجربه فراشناختي)  ◊ معرفي سه راهبرد مهم فراشناختي ● راهبردهاي برنامه‌ريزي اين راهبردها شامل موارد زير است: 1- تعيين هدف براي يادگيري 2- پيش‌بيني زمان لازم براي مطالعه 3- تعيين سرعت مناسب مطالعه 4- تحليل چگونگي برخورد با موضوع 5- انتخاب راهبردهاي يادگيري مفيد دانش پژوهان موفق، آنهايي نيستند كه فقط سر كلاس حاضر مي‌شوند و به درس گوش مي‌دهند؛ يادداشت برمي‌دارند و منتظر مي‌مانند تا تاريخ امتحان فرا برسد؛ بلكه دانش‌پژوهان موفق، كساني هستند كه زمان مورد نياز براي انجام تكاليف درسي را پيش‌بيني مي‌كنند؛ درباره تحقيقاتي كه بايد انجام دهند، اطلاعات لازم را به دست مي‌آورند و به هنگام ضرورت، گروه‌هاي كاري تشكيل مي‌‌دهند و از ساير رفتارهاي نظم‌دهي نيز استفاده فراوان مي‌برند. به ديگر سخن، دانش‌پژوهان موفق، يادگيرندگاني فعال‌اند؛ نه منفعل. ● راهبرد كنترل و نظارت منظور از كنترل و نظارت، ارزشيابي يادگيرنده از كار خود و آگاهي يافتن از چگونگي پيشرفت و هدايت آن است. از جمله، مي‌توان نظارت بر توجه در هنگام مطالعه و كنترل زمان و سرعت مطالعه را نام برد. اين راهبرد به يادگيرنده كمك مي‌كند تا هر وقت به مشكلي برمي‌خورد، به سرعت آن را تشخيص داده و در رفع آن بكوشد. به مثال زير توجه كنيد: شما مشغول مطالعه و آماده شدن براي امتحان درس اصول فقه هستيد. از خود درباره اين درس سؤالهايي مي‌پرسيد و متوجه مي‌شويد كه بعضي قسمتهاي كتاب را خوب نفهميده‌ايد. به عبارت ديگر، درمي‌يابيد كه روش خواندن و يادداشت‌برداري شما براي اين قسمتهاي كتاب موثر نبوده است و لازم است راهبرد يادگيري ديگري را به كار ببنديد. ● راهبرد نظم دهي راهبردهاي نظم‌دهي، موجب انعطاف‌پذيري در رفتار يادگيرنده مي‌شوند و به او كمك مي‌كنند تا هر زمان كه ضرورت داشته باشد، روش و سبك يادگيري خود را تغيير دهد. راهبردهاي نظم‌دهي با راهبردهاي كنترل و نظارت، به طور هماهنگ عمل مي‌كنند. به عنوان مثال، وقتي كه يادگيرنده از راه كنترل و نظارت متوجه مي‌شود كه در يادگيري، موفقيت لازم را به دست نمي‌آورد و اين مشكل، ناشي از كم يا زيادي سرعت مطالعه يا راهبرد غيرموثر يادگيري است، بلافاصله سرعت خود را تعديل مي‌كند يا راهبرد موثرتري را برمي‌گزيند. بنابراين، يادگيرندگان بهره‌مند از راهبردهاي نظم‌دهي، حاضر نمي‌شوند كه به روشهاي ناموفق يادگيري و مطالعه ادامه بدهند؛ بلكه همواره از راه نظارت بر كار خود، نواقص روشها و راهبردهاي يادگيري‌شان را شناسايي مي كنند و به اصلاح و يا تعويض آنها، اقدام مي‌نمايند. با توجه به توضيحات فوق، از جمله مهم‌ترين راهبردهاي نظم‌دهي، تعديل سرعت مطالعه و يادگيري و نيز اصلاح يا تغيير راهبردهاي يادگيري است. روشها و فنون تغییر رفتار تغییر رفتار یکی از کاربردهای علم‏ روان‏شناسی در موقعیتهای عملی زندگی است. انسان از دیرباز کوشیده است تا با کاربرد یافته‏های علوم مختلف در موقعیتهای عملی‏ زندگی،از مشکلات خود بکاهد و شرایط زندگی را آسان سازد.برای مثال،استفاده از یافته‏های علوم فیزیکی به ایجاد و ابداع‏ ماشینهای مختلف و وسائل سریع حمل‏ونقل‏ منجر شده است و از طریق آنها،شرایط طاقت‏فرسای کار بدنی تعدیل و زمان‏ مسافرتهای دور و دراز کاهش یافته است. استفاده از یافته‏های علوم زیست‏شناختی،از بیماریهای کشنده و همه‏گیر به مقدار زیادی‏ جلوگیری به عمل آورده و سلامت و طول عمر را افزایش داده است.به همین منوال، روان‏شناسی نیز،برای رفع مشکلاتی که در حوزهء این علم قرار دارند،یافته‏هایی به دست‏ داده است که در کاهش مشکلات و بهبود شرایط زندگی مؤثر واقع شده‏اند. تغییر رفتار یکی از تدابیر حاصل از یافته‏های علم روانشناسی،بویژه روان‏شناسی‏ یادگیری است که در موقعیتهای مختلف عملی، از جمله،در آموزش و پرورش،به کار گرفته‏ شده و اثربخشی آن به اثبات رسیده است. تغییر رفتار،مختص محیط آموزشگاه‏ نیست و منحصرا برای پرورشکاران تهیه و تدوین نشده است.متخصصان تغییر رفتار، روشها و فنون تغییر رفتار را،علاوه بر مسائل‏ معمول آموزشگاهی،در مورد مسائل و مشکلات عقب‏ماندگان و معلولان ذهنی، نوجوانان بزهکار و ناسازگار،و حتی بیماران‏ روانی با موفقیت به اجرا درآورده‏اند.در این‏ مقاله سعی ما این است که روشهای تغییر رفتار راه،بطور عمده،در رابطه با مسائل درسی و اجتماعی دانش‏آموزان و تا حد پاسخگویی به‏ نیازهای معمول معلمان و سایر مسؤولان‏ آموزشگاهها،مورد بحث قرار دهیم. بااین‏حال،هرجا ضرورت ایجاب کند، مواردی از کاربرد این روشها که در خارج از حوزهء آموزشی کلاسی با موفقیت انجام‏ گرفته‏اند را،معرفی می‏کنیم.خوانندگان‏ می‏توانند روشهای مورد بحث را،علاوه بر محیط آموزشگاه،در زمینه‏های خارج از آموزشگاه،بویژه در رابطه با کودکان در خانه، مورد استفاده قرار دهند. همان‏گونه که قبلا متذکر شدیم،روشهای‏ تغییر رفتار بر اصول روان‏شناسی یادگیری‏ مبتنی است.هدفهای روان‏شناسی یادگیری‏ مانند هر علم دیگر،درک و فهم،توضیح و تبیین،پیش‏بینی،و کنترل پدیده‏هایی است که با آن سروکار دارد.عمده‏ترین پدیده‏ای که‏ روان‏شناسی یادگیری با آن سروکار دارد، رفتار انسان است.روان‏شناسی یادگیری‏ می‏کوشد تا شرایط و نحوهء یادگیری رفتارهای‏ مختلف را بفهمند و توضیح دهد،و همچنین‏ راههای پیش‏بینی و کنترل رفتار را شناسایی‏ نماید.هدفهای درک و فهم،و توضیح و تبیین‏ روان‏شناسی یادگیری،مانند هر علم دیگری، هدفهای نظری هستند،و هدف پیش‏بینی و کنترل،هدف علمی به حساب می‏آید.ما برای‏ رفع مشکلات عملی زندگی و حل مسائل‏ مختلفی که با آنها روبه‏رو می‏شویم،از قدرت‏ پیش‏بینی و کنترل علوم مختلف استفاده‏ می‏کنیم راهبرد های مطالعه و یادگیری: روانشناسان یادگیری در طول بیست سال اخیر به پیشرفت های عظیمی دست یافته و به دیدگاههای تازه ای نسبت به مطالعه و یادگیری رسیده است. نظریه ها و روش های جدید یادگیری و مطالعه که عمدتاً از روانشناسی خبر پردازی  سر بر آورده اند. در بسیاری از مواقع مکمل نطریه ها وروش های قدیمی هستند، اما در بعضی موارد با آن ها متفاوت است. بنا بر نظریه های قدیمی خواندن که در روش های مطالعه زیر بنای روش های تند خوانی قرار گرفته، چنین فرض شده است که سرعت مطالعه وابسته به حرکات سریع چشم است، یعنی هر چقدر چشم سرعتر از روی کلمات بگذرد، ذهن نیز سریع تر اطلاعات موجود در کلمات را درک می کند. بر خلاف این نظریه در روان شناسی یادگیری جدید که از یک رویکرد خبرپردازی یا پردازش اطلاعات سر چشمه می گیرد، اینگونه استدلال می شود که عامل مهم در سرعت مطالعه، پردازش اطلاعات در ذهن خواننده است. یعنی هر چه ذهن آدمی اطاعات دریافتی را سریع تر پردازش کند، سرعت درک ولذا سرعت مطالعه او نیز بیشتر خواهد بود. تفاوت های فردی افراد در خواندن به فرآیند پردازش اطلاعات مرکزی وابسته است نه به فرآ یند های حسی پیرامونی. روش های یادگیری موثر: به منظور بهبود فرآیند یادگیری ،روش های متعددی بیان شده اند. برای آشنایی بیشتر شما عزیزان با این روش ها به طور اجمالی به بررسی دو روش موثر به نام های روش پس ختام و مردر میپردازیم. روش پس ختام: این روش شامل ۶ مرحله وکلمه ی پس ختام از حروف اول این مراحل تشکیل شده که عبارتند از : ۱-پیش خوانی: به معنای اجمالی به منظور دریافت کلیات موضوع و سازمان دهی کلی مطلب است . در این روش، خواننده قبل از خواندن دقیق، کل مطلب را مرور و بررسی   می کند. ۲- سوال کردن: برای هر قسمت از کتاب یا هر فصلی که مطالعه میشود ،میتوان پرسش هائی مطرح کرد و با مطالعه ی بیشتر به آن ها پاسخ داد . سوال ها را با کلمات چگونه ، چه کسی چرا ، چه چیز وغیره باید مطرح کرد. ۳ـ خواندن: در این مرحله، کل متن یا کتاب مطالعه می شود و به پرسش های مطرح شده پاسخ داده می شود. سرعت خواندن باید با سادگی یا پیچیدگی متن تناسب داشته باشد.